Kim jest controller oraz jakie są ścieżki edukacji i kariery osoby, która chce nim zostać? W poniższym artykule została przedstawiona sylwetka controllera oraz jego kwalifikacje pożądane do odpowiedniego wykonywania swoich obowiązków. Ponadto, zawarto podpowiedzi, na co zwrócić uwagę podczas wyboru studiów, jaka oferta jest dostępna na rynku edukacyjnym oraz jakie certyfikaty mogą wspomóc ścieżkę awansu na drodze do zostania controllerem finansowym.

Edukacja i kariera controllerów - perspektywy i możliwości kształcenia

Kim jest controller?
A może — kim jest kontroler?

Nie jest łatwo odpowiedzieć na te pytania jednoznacznie. Gdy zapytamy o to osoby postronne, uzyskamy wiele różnych odpowiedzi. To jeden z powodów, dla których warto najpierw uporządkować pojęcia związane z controllerem i samym controllingiem.

Pierwsze odpowiedzi udzielane przez osoby, którym stawiam to pytanie, w tym m.in. przez słuchaczy studiów podyplomowych, które prowadzę, skierowane są w kierunku osoby kontrolującej przedsiębiorstwo. Obrazują one skojarzenia osób, które nie miały do czynienia z osobą controllera, podążające w kierunku wypełniania funkcji kontroli.

Czym jest kontrola?

To jedna z funkcji procesu kierowania, który ma na celu regulowanie oraz korygowanie procesów i czynności zachodzących w przedsiębiorstwie po to, aby w przyszłości uzyskać lepszą sprawność i skuteczność działania. Sama kontrola skierowana jest na zdarzenia przeszłe, czyli wykonujemy ją ex post. Zaczyna się od ustalenia stanu obowiązującego (np. ustalenie planu, obowiązujących przepisów wewnętrznych, adekwatnych aktów normatywnych), by zweryfikować ich realizację — ustalamy stan obecny, rzeczywisty, a także różnice pomiędzy nimi, występujące niezgodności czy nieprawidłowości. Następnie określamy przyczyny różnic, które zostały zidentyfikowane, dodatkowo często wskazujemy osobę odpowiedzialną za ich wystąpienie. Kontrola ma charakter instytucjonalny, niezależnie od tego, czy sam kontroler pochodzi z wewnątrz, czy z zewnątrz przedsiębiorstwa. Opiera się na przepisach oraz wytycznych, które nie są elastyczne i w gruncie rzeczy służy odpowiedzi na pytanie, czy prawidłowo przebiegły określone procesy. Daleko jej więc do sedna controllingu.

Czym jest controlling i kim jest controller?

W literaturze przedmiotu, pomimo starań dążących w kierunku ustalenia jednoznacznego pojęcia, wciąż istnieje wiele definicji związanych z controllingiem. Z ich mnogości poniżej przytaczam tylko dwie:

  1. Controlling to koncepcja zintegrowanego zarządzania przedsiębiorstwem, wspomagająca proces zarządzania, narzędzie sterowania działalnością przedsiębiorstwa w kierunku wyznaczonego celu poprzez koordynację całokształtu procesów planowania, dystrybucji informacji i kontroli1.
  2. Controlling to droga, na którą wchodzi świadomie przedsiębiorstwo, a zadania, jakie on wypełnia, opisane są następującym modelem:
    • dochód (dochodowość),
    • rozwój,
    • ożywienie,
    • gospodarność,
    • aktywność.

Powyższe ujęcie wskazuje na to, iż controlling to sposób Działania, który powinien służyć Rozwojowi przedsiębiorstwa, Ożywiać jego funkcjonowanie w długiej perspektywie czasowej, prowadzić do zwiększania Gospodarności i Aktywności na rynku, na którym funkcjonuje.

Controlling w swej istocie zorientowany jest na przyszłość przedsiębiorstwa, nie zamyka się w dniu dzisiejszym. W swojej działalności koordynuje działania podejmowane przez przedsiębiorstwo, ale też i je nadzoruje. Controlling nie patrzy tylko na wnętrze przedsiębiorstwa, lecz obserwuje otoczenie i wskazuje na doświadczenia innych firm.

Na tle definicji controllingu jawi nam się już postać samego controllera jako osoby będącej wewnętrznym doradcą w przedsiębiorstwie, a sednem jego działalności jest dostarczanie rzetelnej informacji, która pozwala podjąć najlepszą w danym momencie decyzję menedżerską. Controller traktuje przedsiębiorstwo, w którym pracuje, jak swoje własne, czuje się za nie odpowiedzialny, nie jest tylko biernym pracownikiem wykonującym polecenia przełożonych. Controller zwiększa racjonalność podejmowanych decyzji. Jest także swoistym nawigatorem, który cały czas analizuje kurs przyjęty przez przedsiębiorstwo, i gdy tylko pojawi się odchylenie na drodze, którą kroczy, przekazuje informacje do kapitana (zarządu) celem podjęcia decyzji pozwalających wrócić na obraną drogę.

Jakie kompetencje powinien mieć controller?

Osobie controllera stawia się szereg różnych wymagań. Aby zobiektywizować cechy niezbędne w pracy o tym charakterze, posłużę się wytycznymi brytyjskiego instytutu CIMA — The Chartered Institute of Management Accountants (o samym certyfikacie CIMA w dalszej części artykułu)2:

  • wiedza z zakresu zarządzania finansowego i rachunkowości zarządczej,
  • najwyższej klasy umiejętności komunikacyjne,
  • umiejętności konsultacyjne powiązane ze zdolnościami budowania zespołu i pracą zespołową,
  • dobrze poznane zagadnienia z zakresu zarządzania ludźmi i przywództwa w celu maksymalizacji zaangażowania i rozwoju zespołu,
  • umiejętność zarządzania informacją i wykorzystania narzędzi technologicznych do kompleksowej analizy scenariuszy, identyfikowania różnych opcji biznesowych i rekomendowania rozwiązań,
  • umiejętność ciągłego redefiniowania strategii biznesowej w związku z szybko zmieniającą się ekonomią,
  • zdolność do zarządzania ryzykiem finansowym i prowadzenia kontroli finansowej,
  • dobra znajomość zagadnień sprzedaży,
  • atrybuty niezbędne do podnoszenia wartości dla udziałowców przy jednoczesnym utrzymaniu oczekiwań, dotyczących bezpieczeństwa długoterminowego sukcesu biznesowego.

Gdzie pracuje controller i jakie ma obowiązki?

Stanowisko controllera finansowego rzadko spotkamy w małych przedsiębiorstwach czy firmach rodzinnych. Najczęściej tworzone jest w dużych przedsiębiorstwach, np. w firmach sektora telekomunikacyjnego, informatycznego, w firmach produkcyjnych, dużych firmach budowlanych. Controllerzy są także zatrudniani przez firmy audytorskie, np. firmy z tak zwanej wielkiej czwórki (Deloitte, Ernst&Young, MPMG, PricewaterhouseCoopers). Zazwyczaj na stanowisku controllera pracują osoby dojrzałe zawodowo — nie jest to pierwsze zajmowane stanowisko na ścieżce kariery. W strukturze organizacyjnej controllera spotkamy jako podwładnego dyrektora finansowego bądź zarządu.

Praca przyszłego controllera finansowego najczęściej zaczyna się w dziale księgowości, dziale finansowym bądź od razu w dziale controllingu. Początki związane są z zajmowaniem stanowiska asystenta, księgowego, specjalisty do spraw analiz finansowych czy spraw finansowo-księgowych. Kolejnym etapem może być zajmowanie pozycji samodzielnego analityka finansowego, kierownika działu controllingu, zastępcy głównego księgowego, zastępcy dyrektora finansowego. Następny etap to stanowisko dyrektora finansowego, głównego księgowego bądź właśnie controllera finansowego.

Trudno wymienić wszystkie obowiązki, które wypełnia controller finansowy, ponieważ nie jest to zbiór zamknięty. Stanowisko controllera, jak i sam controlling, są dopasowane do potrzeb danego przedsiębiorstwa. Cały system controllingu, aby był efektywny, musi być dostosowany do specyfiki danej firmy, tak więc i zadania przypisane controllerowi będą różne w różnych przedsiębiorstwach. Do tych najczęściej występujących zaliczają się:

  • opracowywanie prognoz, budżetów i planów finansowych wraz z kontrolą ich realizacji,
  • planowanie płynności finansowej oraz jej bieżące monitorowanie,
  • przygotowywanie raportów, zestawień finansowych niezbędnych do podjęcia decyzji,
  • opracowanie, wdrożenie systemu informacji zarządczej,
  • opracowanie, wdrożenie systemu raportowania,
  • planowanie oraz kontrolowanie kosztów inwestycji,
  • opracowywanie biznesplanów,
  • przygotowywanie sprawozdań finansowych,
  • sporządzanie raportów i analiz finansowych na potrzeby organów zarządczych,
  • współpraca z instytucjami finansowymi,
  • optymalizacja kosztów, zużycia zasobów.

Jakie studia dla przyszłego controllera?

Wymagania stawiane osobie controllera są wysokie, dlatego bardzo ważne jest właściwe wybranie odpowiedniej ścieżki edukacji. Od controllerów, poza kilkuletnim doświadczeniem zawodowym w finansach bądź księgowości, oczekuje się kierunkowego wyższego wykształcenia wspartego studiami podyplomowymi, np. z rachunkowości, zarządzania, controllingu, finansów. Bardzo często podkreśla się także, że posiadanie dodatkowych certyfikatów jest znaczącym atutem. Mowa o certyfikatach wydawanych między innymi przez Ministerstwo Finansów, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce czy ACCA.

Mając na uwadze powyższe wymagania, wydaje się, że najodpowiedniejszymi dla przyszłego controllera będą następujące kierunki studiów wyższych:

  • finanse i rachunkowość,
  • zarządzanie,
  • ekonomia.

Na powyższych kierunkach możemy wybierać z szerokiego portfela specjalności i warto na to zwrócić uwagę podczas przeglądania oferty dostępnej na rynku. To właśnie od wskazanej przez nas specjalności zależy, jakie zagadnienia specjalistyczne będą omawiane w bardziej dogłębny sposób.

W tym miejscu warto nadmienić, że niedługo oferta proponowanych kierunków może ulec znaczącemu przeobrażeniu, wraz ze zmianami, jakie niesie reforma szkolnictwa wyższego. Jednym z elementów jest możliwość samodzielnego tworzenia kierunków przez szkołę wyższą (oczywiście po uzyskaniu zgody Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego). Uczelnia sama ustala zakres tematyczny opracowywanego kierunku studiów i samodzielnie przyporządkowuje go do określonego obszaru lub obszarów kształcenia. Konsekwencją może być np. powstanie kierunku controlling czy zarządzanie i controlling.

Obecnie na ryku szkolnictwa wyższego łącznie kształcenie oferuje około 450 uczelni publicznych i niepublicznych. Gdzie zatem skierować swoje kroki i którą uczelnię wybrać? Nie jest łatwo odpowiedzieć na to pytanie, mając na uwadze sporą różnorodność w ofercie i jakości kształcenia. Pewną wskazówką mogą być rankingi szkół wyższych przeprowadzane przez niezależne jednostki. Jednym z najbardziej znanych jest ranking Perspektyw i Rzeczypospolitej. Niedawno ukazał się „Ranking Szkół Wyższych 2012”, którego wyniki dostępne są na stronie internetowej www.perspektywy.pl. Osoby zainteresowane podjęciem studiów, czy to wyższych, czy podyplomowych, mogą sprawdzić, czy uczelnia, w którą pragną zainwestować swoje pieniądze, oferuje wysoką jakość kształcenia.

Na rynku studiów podyplomowych również spotykamy wiele kierunków. W tym wypadku warto kierować się programem nauczania (powinny być dostępne dla potencjalnych słuchaczy na każdej uczelni) oraz sprawdzić, czy zajęcia prowadzone są przez praktyków. Mamy wtedy gwarancję, że zostanie nam przekazana nie tylko wiedza teoretyczna, zostanie ona także poparta przykładami płynącymi z życia gospodarczego. Studia podyplomowe powinny kłaść nacisk właśnie na tę sferę nauczania — na pracę nad zadaniami typu case study przy dużym zaangażowaniu słuchaczy. Wartością dodaną studiów podyplomowych jest bowiem wymiana doświadczeń zawodowych pomiędzy samymi słuchaczami właśnie podczas dyskusji moderowanej w trakcie zajęć.

Jakie kierunki studiów podyplomowych są oferowane przez szkoły wyższe dla obecnego bądź przyszłego controllera finansowego? Wśród szerokiej gamy produktów controller może znaleźć m.in.:

  • controlling dla zaawansowanych,
  • analityk finansowy,
  • rachunkowość zarządcza i controlling,
  • controlling i finanse przedsiębiorstw,
  • analiza ekonomiczna i controlling.

Kwalifikacje podnoszące wiedzę — certyfikaty

W informacjach dotyczących profilu controllerów często znajduje się zapis o posiadaniu międzynarodowych kwalifikacji. Legitymowanie się nimi zwiększa szanse na awans zawodowy, a także przekłada się na wysokość otrzymywanego wynagrodzenia. Uznane certyfikaty, na które warto zwrócić uwagę, to: CIMA, ACCA, CFA, CIA, IIA.

CIMA

CIMA — The Chartered Institute of Management Accountants, Instytut Rachunkowości Zarządczej. Ma na celu doskonalenie umiejętności zawodowych finansistów z dziedziny rachunkowości zarządczej. Jego założenia dotyczą także etyki i standardów w zarządzaniu finansami, stawia bowiem na rzetelność, wiedzę i wizję. Certyfikat ten skierowany jest do pracujących profesjonalistów. 99% członków stowarzyszenia CIMA pracuje w firmach produkcyjnych, handlowych, konsultingowych organizacjach nonprofit, a nie w firmach księgowych lub audytorskich3.

Aby zdobyć dyplom CIMA, kandydaci muszą zdać 15 egzaminów z szerokiego zakresu tematycznego: od rachunkowości finansowej i zarządczej, przez podatki, prawo, aż do kwestii związanych z tworzeniem i wdrażaniem strategii przedsiębiorstwa.

Program CIMA przewiduje pięć poziomów:

  • Poziom Cerificate,
  • Poziom Operational,
  • Poziom Management,
  • Poziom Strategic,
  • Poziom Professional Competence.

ACCA

ACCA — The Association of Chartered Certified Accountants — jest jednym z najbardziej cenionych certyfikatów na świecie w środowisku biznesowym. Kwalifikacja ta jest najbardziej popularna w Europie, gdzie oficjalnie została uznana przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Nacisk położony jest na zarządzanie finansami, na promowanie etyki i właściwych standardów w rachunkowości i finansach. Zajęcia prowadzone są przez wieloletnich praktyków.

Aby zdobyć dyplom ACCA, należy zdać 14 specjalistycznych egzaminów oraz wykazać się odpowiednią praktyką zawodową. Większość egzaminów dotyczy rachunkowości finansowej oraz zarządczej, jednak wiedzę poszerza się także w zakresie podatków, prawa, audytu, analizy biznesowej. Uregulowania w Polsce zakładają, że zdanie 10 egzaminów Krajowej Izby Biegłych Rewidentów (KIBR) zwalnia z modułu podstawowego ACCA (Fundamentals — egzaminy F1–F9).

Program ACCA składa się z czterech modułów:

  • Moduł „Knowledge”,
  • Moduł „Skills”,
  • Moduł „Essentials”,
  • Moduł „Options”.

CFA

CFA® — Chartered Financial Analyst® (dyplomowany analityk finansowy) — to międzynarodowy program przeznaczony dla osób zajmujących się dokonywaniem inwestycji i zarządzaniem finansami, analizą finansową, doradztwem inwestycyjnym i finansowym. Jest światowym standardem do oceny kompetencji zawodowych.

Egzamin CFA prowadzony jest przez Instytut CFA i składa się z trzech etapów, a każdy kończy się egzaminem pisemnym. Kandydat ubiegający się o tytuł CFA Charter Holder musi zdać wszystkie trzy egzaminy i mieć ukończoną czteroletnią praktykę zawodową w zakresie procesów inwestycyjnych i procesów podejmowania decyzji4.

CIA

CIA — Certified Internal Auditor — jest jedynym uznawanym na całym świecie certyfikatem dla audytorów wewnętrznych. Dyplom CIA jest wydawany przez Instytut Audytorów Wewnętrznych (The Institute of Internal Auditors — IIA). W Polsce IIA jest reprezentowane przez Stowarzyszenie Audytorów Wewnętrznych IIA Polska.

Kandydat ubiegający się o CIA powinien mieć ukończone studia wyższe z dyplomem minimum licencjata, posiadać minimum dwuletni staż pracy w audycie wewnętrznym, wykazać się referencjami zaświadczającymi o postawie zawodowej i moralnej kandydata.

Aby zdobyć kwalifikację CIA, należy zdać cztery egzaminy. W trakcie kursu kandydat do kwalifikacji CIA nabywa szczegółową wiedzę z zakresu aktualnej praktyki audytu wewnętrznego, zarządzania ryzykiem oraz zasad działania kontroli wewnętrznej. Egzamin na CIA można zdawać w języku polskim.

Dróg prowadzących do stanowiska controllera jest wiele, każda jest szyta na miarę osoby, która nią podąża. Nie ma jednej idealnej ścieżki, którą powinien kroczyć controller finansowy — ani zawodowej, ani edukacyjnej. Jednak jedno jest pewne — nie ma jej końca, ponieważ uczymy się całe życie. Nie wolno natomiast zapomnieć o jednym — o celu, dla którego to robimy. Jaki Ty masz cel?

Przypisy / Źródła / Podstawa prawna
  1. Controlling funkcyjny w przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod red. M.Sierpińskiej, Kraków 2004.
  2. Allot A., Weymouth P., Claret J., Transforming the Profession. Management Accounting Is Changing, CIMA, www.cimaglobal.com, dostęp dnia 27.11.2006.
  3. BPP Professional Education Sp. z o.o., www.bpp.pl, dostęp dnia 7.05.2012 r.
  4. Jagielo K., Morgan International Poland, Certyfikat CFA, www.bankier.pl/wiadomosc/Certyfikat-CFA-1769858.html, dostęp dnia 9.05.2012 r.
Ulubione Drukuj

Zobacz również

Prawne aspekty obrotu NFT

Prawne aspekty obrotu NFT

NFT – hasło roku 2021, ogromy rynek, który urósł o ponad 20 000%, temat niezliczonych kontrowersji. Czy non-funglible token ma rzeczywistą wartość? Ile jest wart? A może to tylko jedna, wielka bańka spekulacyjna, która po chwilowej modzie z hukiem eksploduje, niwecząc oszczędności graczy na NFT-owych giełdach? Choć wygląda na to, że szczyt zainteresowania NFT z przełomu 2021/2022 r. powoli minął, co przekłada się na pierwsze spadki w sprzedaży tokenów względem wyników z okresu listopad-styczeń, inwestorzy nie czują się zniechęceni – coraz więcej firm decyduje się na zastosowanie NFT w swojej działalności i wzbogacenie swojej oferty o sprzedaż unikatowych tokenów. Czym zatem są NFT i jakie aspekty prawne związane są z ich obrotem i posiadaniem? Choć prawo jeszcze nie dogoniło postępu technologicznego, po kilkunastu miesiącach funkcjonowania rynku tokenów, jesteśmy w stanie przybliżyć nieco informacji o ich istocie.

Czytaj więcej
Tekst otwarty nr 82/2022

Kolejne zmiany dla branży e‑commerce (nie tylko) w 2022 roku

Kolejne zmiany dla branży e-commerce (nie tylko) w 2022 roku

Pierwotnie część zmian dotycząca rękojmi oraz dostarczania treści cyfrowych miała wejść w życie z dniem 1 stycznia 2022 roku. Termin ten nie został jednak dochowany. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw mający implementować przepisy dyrektywy cyfrowej i towarowej. Obecnie projekt został skierowany do Sejmu.

Czytaj więcej

Polecamy

Przejdź do

Partnerzy

Reklama

Polityka cookies

Dalsze aktywne korzystanie z Serwisu (przeglądanie treści, zamknięcie komunikatu, kliknięcie w odnośniki na stronie) bez zmian ustawień prywatności, wyrażasz zgodę na przetwarzanie danych osobowych przez EXPLANATOR oraz partnerów w celu realizacji usług, zgodnie z Polityką prywatności. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.

Usługa Cel użycia Włączone
Pliki cookies niezbędne do funkcjonowania strony Nie możesz wyłączyć tych plików cookies, ponieważ są one niezbędne by strona działała prawidłowo. W ramach tych plików cookies zapisywane są również zdefiniowane przez Ciebie ustawienia cookies. TAK
Pliki cookies analityczne Pliki cookies umożliwiające zbieranie informacji o sposobie korzystania przez użytkownika ze strony internetowej w celu optymalizacji jej funkcjonowania, oraz dostosowania do oczekiwań użytkownika. Informacje zebrane przez te pliki nie identyfikują żadnego konkretnego użytkownika.
Pliki cookies marketingowe Pliki cookies umożliwiające wyświetlanie użytkownikowi treści marketingowych dostosowanych do jego preferencji, oraz kierowanie do niego powiadomień o ofertach marketingowych odpowiadających jego zainteresowaniom, obejmujących informacje dotyczące produktów i usług administratora strony i podmiotów trzecich. Jeśli zdecydujesz się usunąć lub wyłączyć te pliki cookie, reklamy nadal będą wyświetlane, ale mogą one nie być odpowiednie dla Ciebie.