Prawo cytatu – na jakich warunkach można zapożyczać cudzą treść?

Najważniejsze kwestie:

• W Polsce zasady korzystania z cytatów reguluje art. 29–35 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej „pr. aut.”).
• Cytat można stosować tylko w określonych celach, m.in. w zakresie analizy, krytyki, nauczania, parodii lub wyjaśnienia.
• Zawsze należy oznaczyć źródło i autora (art. 34 pr. aut.), nawet przy krótkich fragmentach.
• Jeżeli użycie wykracza poza ramy prawa cytatu, konieczne jest uzyskanie zgody właściciela praw autorskich (np. licencji).

Prawo autorskie

Polskie prawo autorskie przyznaje twórcom wyłączne prawa osobiste i majątkowe do utworów, takich jak dzieła literackie, muzyczne, plastyczne, fotograficzne, audiowizualne czy programy komputerowe. Autor ma w szczególności prawo do:

• rozpowszechniania utworu,
• utrwalania i zwielokrotniania utworu,
• publicznego odtwarzania, wyświetlania i wystawiania,
• tłumaczenia, adaptacji, opracowań.

Prawo cytatu

Zgodnie z art. 29 pr. aut. wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celem cytatu, takimi jak:

• wyjaśnianie, analiza, polemika lub nauczanie,
• prawa gatunku twórczości (np. parodia, pastisz, karykatura; por. także art. 29¹ pr. aut.).

Aby wykorzystanie cytatu mogło zostać uznane za zgodne z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, konieczne jest spełnienie wszystkich przesłanek określonych w przepisach. Przede wszystkim utwór, z którego pochodzi przytaczany fragment, musi być uprzednio rozpowszechniony, a więc udostępniony publicznie przez uprawnionego twórcę lub za jego zgodą. Cytowanie utworów nieopublikowanych, nieprzeznaczonych do obiegu publicznego lub stanowiących element prywatnej korespondencji nie mieści się w granicach prawa cytatu. Utwór, w którym cytat zostaje wykorzystany, powinien stanowić samoistną całość. Cytowany fragment ma pełnić funkcję pomocniczą, a nie konstrukcyjną. Jego obecność powinna być uzasadniona merytorycznie i służyć realizacji określonego celu, takiego jak analiza, krytyka, polemika czy nauczanie. Zakres wykorzystania fragmentu musi pozostawać proporcjonalny do celu, w jakim cytat został przytoczony. Używa się jedynie takiej części cudzego utworu, jaka jest konieczna dla osiągnięcia zamierzonego efektu. Przytaczanie zbyt rozbudowanych fragmentów, które nie są niezbędne dla argumentacji autora, może stanowić nadużycie prawa cytatu. Niezbędnym elementem prawidłowego cytowania jest również rzetelne oznaczenie autora, zgodnie z art. 34 pr. aut. Wymóg ten obejmuje podanie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Spełnienie tych warunków jest konieczne, aby cytowanie cudzych utworów było zgodne z prawem i mieściło się w granicach dozwolonego użytku.