Sprawozdanie finansowe - laurka czy fakty?

Rola biegłego rewidenta

Gwarantem kompletności i poprawności, czyli po prostu wiarygodności informacji w sprawozdaniu finansowym, jest badający je biegły rewident. W rzeczywistości jednak, ze względu na ograniczone ramy czasowe badania sprawozdania, rewident skupia się na najbardziej istotnych kwestiach. Ponadto rewident nie ma takiej wiedzy jak kierownictwo jednostki, w związku z tym musi polegać na dostarczanych mu dokumentach i innych wyjaśnieniach. Oznacza to, że kierownictwo organizacji ma największy wpływ na ostateczny kształt sprawozdania i może z tego wpływu szeroko korzystać. Niektóre obszary w sprawozdaniu finansowym faktycznie są przedmiotem mniej lub bardziej „profesjonalnego osądu”, co oznacza dokonywanie szacunków i estymacji określonych pozycji w sprawozdaniu. Jest to najbardziej newralgiczny aspekt sprawozdań finansowych, gdyż nawet doświadczonemu biegłemu rewidentowi często trudno zakwestionować szacunki dokonywane przez spółkę, a niejednokrotnie przez zewnętrznego rzeczoznawcę. Problem w tym, że taki rzeczoznawca przygotowuje wycenę na podstawie danych wsadowych otrzymanych od jednostki (prognozy przychodów, kosztów i zmian w majątku obrotowym, nakłady inwestycyjne), więc ostateczny wynik wyceny w dużej mierze zależy od deklarowanej przez jednostkę „wizji przyszłości”. O osądach i szacunkach będzie mowa w dalszej części artykułu.

Podstawowe słabości sprawozdania finansowego

Obecnie obowiązujący wzór sprawozdania finansowego określają załączniki do UoR. Sam wzór stwarza wiele ryzyk dla procesu sporządzania sprawozdania finansowego. Wzór sprawozdania wydaje się nie spełniać podstawowego celu, w jakim sporządza się sprawozdanie finansowe, tj. nie dostarcza użytkownikowi sprawozdania wielu informacji użytecznych w procesie zrozumienia zaprezentowanych danych na potrzeby podejmowania decyzji. Co bowiem czytelnik sprawozdania finansowego może wyczytać ze sprawozdań, które są tak szczegółowe, że aż traci się obraz całości? Częstą wadą sprawozdań finansowych jest zamieszczanie niepotrzebnych informacji, niemających w ogóle zastosowania do działalności danej organizacji, podczas gdy informacje naprawdę ważne są traktowane po macoszemu (opisywane skrótowo lub w ogóle pomijane). Zdarza się, że pewne informacje (np. przedmiot działalności spółki, zasady rachunkowości) są kopiowane z roku na rok bez analizowania, że w tym czasie coś mogło w tym zakresie się zmienić. Takie podejście zaciemnia sprawozdanie finansowe i już na wstępie utrudnia jego lekturę i analizę. Niejednokrotnie jest to celowe działanie, aby w ten sposób nie ujawnić istotnych informacji lub sprawić, aby ważne kwestie „zaginęły” w lawinie informacji.

Proces sporządzania sprawozdania finansowego wiąże się z przyjęciem różnych założeń i związanych z tym ryzyk. Użyteczność i wiarygodność danych w sprawozdaniu finansowym zależy nie tylko od formatu, ale również od prawidłowości tychże danych. Jak zasygnalizowano wcześniej, jednym ze źródeł potencjalnych ryzyk są osądy i oszacowania dokonywane na potrzeby sprawo­zdania. Przygotowanie go wymaga od kierownictwa jednostki dokonania osądów i szacunków, które mają wpływ na prezentowane wartości aktywów, pasywów, przychodów oraz kosztów. Szacunki oraz związane z nimi założenia powinny opierać się na doświadczeniu historycznym oraz innych czynnikach, które są uznawane za racjonalne w danych okolicznościach, a ich wyniki powinny być podstawą osądu co do wartości księgowej netto aktywów i zobowiązań, która nie wynika bezpośrednio z innych źródeł. Tak to wygląda w teorii, natomiast w praktyce różnie bywa, okazuje się bowiem, że pojawia się pole do pewnych manipulacji.